Εξκάλιμπερ: Που Βρίσκεται το Ξίφος;

29/04/2009

Εξκάλιμπερ
Έρευνα Έλληνα Αρχαιολόγου
Δείχνει πού Ακριβώς Βρίσκεται το Αληθινό Ξίφος!

Γράφει ο Αλέξανδρος Γιαννακός

Ιούνιος 2006, ο ήλιος του βορρά ρίχνει το αέναο φως του στα υψίπεδα της Ουαλικής γης. Μία ολιγομελής ομάδα νεαρών αρχαιολόγων-ιστορικών ξανοίγει τα φτερά της στα μυστήρια των θρύλων του Αρθούρου.
Αντίδωρο της προσπάθειάς τους εύχονται και προσεύχονται, να υπάρξει η ανακάλυψη του κραδαίνοντος ξίφους του βασιλέα των βασιλέων, Αρθούρου.
Όσο ρομαντική κι αν ακούγεται αυτή η εξερεύνηση, στα αυτιά των επαϊόντων καθηγητών, στην πραγματικότητα ο πόθος αυτός προς εύρεση ενός χαμένου ή κατ’ άλλους ανύπαρκτου θησαυρού, ξυπνά τις πύλες ενός ονειρικού πλέον βασιλείου, αυτού του Άβαλον της σκέψης και μας καθοδηγεί σταθερά όσο και αγέρωχα στο άβατο του μυστηρίου μας…

Δυο ήταν τα Εξκάλιμπερ του Αρθούρου!
Αλλά προτού εισέλθουμε στην περιπέτειά μας, ως καλοί αναγνώστες-μαχητές του αντισυμβατικού, πρέπει να γνωρίζουμε το αντικείμενο της έρευνάς μας, δηλαδή τι είναι στην πραγματικότητα αυτό που κυνηγάμε νυχθημερόν.
Και κυνηγάμε διαχρονικά το Εξκάλιμπερ καθώς και τα υπόλοιπα μαγικά όπλα του Βρετανικού κύκλου!
Είναι όμως αληθινά αυτά τα όπλα ή απλώς, όπως διατείνονται οι συμβατικοί καθηγητές της Μεσαιωνικής Αγγλικής φιλολογίας, αποτελούν ονείρου σκιά και μυθεύματα μίας άλλης εποχής;
Πριν απαντήσουμε εμπεριστατωμένα σ’ αυτό το ερώτημα, ας δούμε από του σύνεγγυς τα αντικείμενα της έρευνας:
Ξεκινώντας από το κοσμοξακουστό Εξκάλιμπερ παρατηρούμε πως αναφορές στην αληθινή του ύπαρξη υπάρχουν σε δύο σημαντικούς Άγγλους ιστορικούς, στους Geoffrey of Monmouth και Robert Mannyng of Brunne.
Ο δεύτερος ειδικά, στα Χρονικά του (1338), γράφει ότι το ξίφος Caliburn (η αρχική όσο και ορθή ονομασία του Εξκάλιμπερ) είχε δέκα πόδια μήκος, περίπου 3 μέτρα δηλαδή!
Βέβαια κάτι τέτοιο είναι μάλλον αναληθές, καθότι ξίφη μεγάλου μεγέθους χαλκεύτηκαν πολλούς αιώνες μετά την ύπαρξη του θρυλικού βασιλικού ξίφους… αλλά τέλος πάντων.
Ο Malory τώρα, στο έργο του Morte d’ Arthur, ετυμολογεί τη λέξη Excalibur και βασιζόμενος σε γαλλικές πηγές καταλήγει στο συμπέρασμα πως Εξκάλιμπερ σημαίνει απλά Σπάθα (Helen Cooper, Le Morte d’ Arthur, 2000).
Το σημαντικό πάντως είναι πως στην εκδοχή του θρύλου από τον Malory, το ξίφος των θρύλων αποκτάται από τον Αρθούρο με δύο τρόπους.
Πρώτα στη μάχη με τους βασιλείς που αρνούνταν να υπακούσουν στο θέλημά του ο Αρθούρος αποτραβά το Εξκάλιμπερ από την πέτρα ύστερα από αντίστοιχη συμβουλή του Merlin.
Ασφαλώς θα θυμάστε αυτή τη στιγμή! Άλλωστε το περιστατικό έμεινε ανεξίτηλο στο σύγχρονο συλλογικό ασυνείδητό μας μέσω της ταινίας Excalibur (1981).
Οι βασιλείς λοιπόν αποσβολωμένοι από τη λάμψη του ξίφους υποκύπτουν στην ανωτερότητα του νέου βασιλέως.
Εν συνεχεία, στο έργο του Malory, και κατά τη διάρκεια της μονομαχίας του Αρθούρου με τον Πέλλινορ, το ξίφος της πέτρας Εξκάλιμπερ σπάει στα δύο και στην απέλπιδα προσπάθεια του Αρθούρου να σωθεί, έρχεται σαν από μηχανής θεός ο Μέρλιν κι αφού προσωρινά ακινητοποιεί με μαγικό τρόπο τον Πέλλινορ, οδηγεί τον προστατευόμενό του Αρθούρο στην Κυρά της Λίμνης.
Ο τόσο γνωστός αυτός όρος είναι μετάφραση του γαλλικού Dame du Lac, η οποία, σημειωτέον, υπήρξε νεράιδα ή κατά τον Ulrich von Zatzikhoven, ήταν γοργόνα απόγονος και κόρη του βασιλιά της Θαλάσσης, Ωκεανού…
Από αυτή τη νεράιδα του νερού λοιπόν, ο Αρθούρος αποκτά το δεύτερό του Εξκάλιμπερ, μαζί με το ακόμα πιο πολύτιμο θηκάρι του ξίφους. Το θηκάρι αυτό, για τους λάτρεις των cartoons, σκιαγραφείται ως ένα σημείο στο εξαίρετο και διαχρονικό Thundercats…
Το Εξκάλιμπερ της Λίμνης επιστρέφεται πολύ αργότερα στην Κυρά του, στο τέλος της ζωής του Αρθούρου, από τον έμπιστο ακόλουθό του Bedivere ή τον Gawain σύμφωνα με το ποίημα του 14ου αιώνα The Parlement of The Ages (πάντως όχι από τον Perceval, όπως δείχνει η ταινία Excalibur!).

Το Δόρυ Δείχνει το Σημείο
Αξίζει να σημειώσω εδώ μια λεπτομέρεια: Βλέπετε, ο Αρθούρος ως ο εκλεκτός βασιλιάς των Ουαλών προγόνων, δεν ήταν δυνατόν να κατείχε μονάχα ένα ξίφος αλλά διέθετε μία πληθώρα όπλων, άλλα μαγικά κι άλλα όχι.
Δυστυχώς στο ελληνικό κοινό δεν υπήρξε και τόσο προσφιλές θέμα συζήτησης αλλά, στην πραγματικότητα, αυτά τ’ άλλα όπλα είναι που θα μας οδηγήσουν και στην τελική έκβαση της περιπέτειάς μας.
Κυρίως θα μας απασχολήσει το δόρυ του Αρθούρου, το επονομαζόμενο Ron ή μη συντετμημένα Rhongomyniad.
Οι ιστορικοί Geoffrey of Monmouth και Layamon ισχυρίζονταν ότι το Εξκάλιμπερ χαλκεύτηκε στο Άβαλον, ενώ σημειώνουν πως πλησίον του Άβαλον, στη σημερινή πόλη Carmarthen (κωμόπολη κοντά στο Swansea, στη νότια Ουαλία), χαλκεύτηκε το δόρυ Ron. Αυτή η σημείωση των ιστορικών είναι που, όπως θα δούμε παρακάτω, οδηγεί τα βήματα της αρχαιολογικής μας ομάδας, μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από τις εκπληκτικές παραλίες της χερσονήσου του Gower…
Το δόρυ Ron λοιπόν (μονάχα λόγχη, σύμφωνα με τον καθηγητή Αγγλικής Φιλολογίας του πανεπιστημίου του Rochester της Νέας Υόρκης, Alan Lupack), ανώνυμο στην αρχή, σπινθηροβολεί στο εργαστήριο του μεταλλουργού, Griffin.
Η λόγχη Ron ανήκε στον πατέρα του Αρθούρου και συνάμα αδελφού του Αυρηλίου Αμβροσίου, Uther.
Όλα τα ανωτέρω παρατιθέμενα, με μία πρώτη ματιά μοιάζουν απλά γεγονότα. Ας τα προσέξουμε λίγο περισσότερο τώρα.

Οι Ελληνικές Επιρροές του Θρύλου
Ο μεταλλουργός του δόρατος Ron, ονομάζεται Griffin, δηλαδή Γρύπας. Το όνομα αυτό αμέσως φέρνει στο μυαλό μας τη Ρωμαϊκή κυριαρχία (και τις ακόμα αρχαιότερες ελληνικές επιρροές στη Βρετανική νήσο) καθότι τέτοια σύμβολα, όπως ο αετός, ο γρύπας κ.ά. χρησιμοποιούνταν σε μεγάλο αριθμό ως σύμβολα κυριαρχίας από τις Ρωμαϊκές λεγεώνες. Και η αρχαιολογία κάπου εδώ ξεκινά…
Αδελφός του Uther είναι ο Αυρήλιος Αμβρόσιος, ο οποίος αναμφίλεκτα διαθέτει Ρωμαϊκό όνομα. Ο Geoffrey of Monmouth χαρακτηριστικά γράφει ότι το ακριβές όνομα του Αμβροσίου υπήρξε Αυρηλιανός, ενώ το επώνυμο του Merlin υπήρξε το Αμβρόσιος. Πιθανή συγγένεια;
Σε προηγούμενο άρθρο μου, είχα υποδείξει την πιθανότητα ελληνικής κατασκευής του Stonehenge, βασιζόμενος στην αρχαία ελληνική γραμματεία, σε επιτόπια μελέτη καθώς και σε αναφορές από την αγγλική ιστορική γραμματεία (mystery τ. 45).
Ο κύκλος του Αρθούρου τώρα φαίνεται να με δικαιώνει απόλυτα!
Ο Αυρηλιανός Αμβρόσιος θανατώνεται εντός του Stonehenge ενώ κι ο αδελφός του Uther ενταφιάζεται στο ίδιο μέρος. Δεν πιστεύω ότι πρόκειται για σύμπτωση αλλά, οι Άγγλοι ιστορικοί γνωρίζοντας καλά τα ελληνικά γράμματα κι έχοντας διαβάσει τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, αντλούν υλικό για την «τελειοποίηση» της ερευνητικής τους εργασίας.
Στον Διόδωρο διαβάζουμε ότι πλήθος αναθηματικών πινακίδων βρίσκονταν εντός του Βρετανικού μεγαλιθικού κύκλου. Άραγε οι Άγγλοι ιστορικοί γνώριζαν κάτι παραπάνω;
Επιστρέφοντας στην αρχική καταγραφή του οπλοστασίου ας προσθέσουμε μερικά ακόμα από τα όπλα του Αρθούρου: την εκπληκτική του ασπίδα Pridwen, το ξίφος Clarent, το στιλέτο (ή εγχειρίδιο) Carnwennan και την χρυσοποίκιλτη περικεφαλαία Goswhit.

Το Χρονικό μίας Αιρετικής Αρχαιολογικής Αποστολής
Γεμάτοι όνειρα κι ελπίδες στις 18 Ιουνίου του 2006, οκτώ «νεοσύλλεκτοι» μεταπτυχιακοί αρχαιολόγοι του τμήματος Μεσαιωνικής Φιλολογίας του αγγλικού πανεπιστημίου του Έξετερ (νοτιοδυτική Αγγλία) ξεκινάμε για μία… ρομαντική κωμωδία, όπως την χαρακτήριζε η εξαίρετη καθηγήτριά μας, Sarah Hamilton, προς εύρεση του ξίφους της πέτρας, δηλαδή του Εξκάλιμπερ ή πιο σωστά, του Caledvwlch των Ουαλικών μύθων (ακόμα ηχεί στ’ αυτιά μου το τρανταχτό της γέλιο).
Τόπος εργασίας μας, η ευρύτερη περιοχή της χερσονήσου του Gower. Στηριζόμενοι στις αναφορές των Geoffrey of Monmouth και Layamon, σχετικά με τη δημιουργία του δόρατος ή της λόγχης Ron στα περίχωρα της εν λόγω περιοχής, ξεχυθήκαμε ύστερα από πολύωρο κουραστικό ταξίδι στα πορφυρά χώματα και χρώματα της πεδιάδας του Gower.
Σε μία πρώιμη επαφή με το χώρο φάνηκε το ηθικό της ομάδας κάπως να κατακρημνίζεται εξαιτίας της έλλειψης κάποιων αποδεικτικών στοιχείων για τα όσα ανέφεραν οι άνωθεν ιστορικοί.
Όλα αυτά βέβαια μέχρι τη στιγμή που αντικρίσαμε το αντικείμενο των ερευνών μας, την πέτρα του Αρθούρου (King Arthur’s Stone)…

Η Πέτρα του Αρθούρου
Χρονολογούμενη στα 2500 π.Χ., η πέτρα του Αρθούρου ανεσκάφη για πρώτη φορά από τον Sir Gardiner Wilkinson στα 1870. Πού βασίζεται όμως αυτή η ονομασία;
Σύμφωνα προς το καλύτερο, κατά τη γνώμη μου, βιβλίο για την ιστορία του Αρθούρου, το The Arthurian Annals (2004) των Daniel P. Nastali και Phillip C. Boardman, η ονοματοδοσία του ορθόλιθου αυτού οφείλεται στον πάστορα John Williams, ο οποίος σε γράμμα του (χρονολογούμενο στον 17ο αιώνα) προς τον κάτοχο μαγαζιού με αντίκες Edward Lhuyd έγραφε ότι οι χωρικοί αποκαλούν αυτόν το λίθο «πέτρα του Αρθούρου», καθότι φαντάζονταν το μυθικό βασιλιά τους σαν γίγαντα, ικανό για μεγάλα κατορθώματα.
Όπως καταλαβαίνουμε, κάποια ίχνη αληθείας υποκρύπτονται υπό το πέπλο της θρησκόληπτης συσκότισης που προσπαθεί να ανεγείρει ο John Williams.
Θα επανέλθουμε αργότερα στον αληθινό λαϊκό θρύλο πίσω απ’ αυτό το μεγαλιθικό κομψοτέχνημα…
Ο λίθος είναι φανερά κομμένος σε δύο μέρη, ακριβώς σαν να κόπηκε από το βάρος και την ορμή ενός ξίφους. Οι επιστήμονες διατείνονται μέχρι σήμερα πως αυτή η διάνοιξη οφείλεται σε κεραυνό, ενώ το φολκλόρ της περιοχής περιλαμβάνει τη σύνθλιψη του λίθου από τον Άγιο Δαβίδ κατά την προσπάθειά του να εξαλείψει και τα τελευταία ίχνη δρυιδικών πρακτικών στο χώρο!
Το πλέον εντυπωσιακό όσο και εξακριβωμένο ιστορικό γεγονός πάντως είναι η πορεία 128 χιλιομέτρων εκ μέρους των στρατιωτικών δυνάμεων του βασιλέως Henry του 7ου, με σκοπό να δουν από κοντά και να τιμήσουν το μεγαλείο του λίθου.
Προσέξτε όμως κάτι…

Το Εξκάλιμπερ Βρίσκεται Εδώ!
Σήμερα πλέον, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει, έστω και ατελώς, αποδείξει ότι κάτω από αυτόν το μεγάλιθο υπήρξε χώρος ταφής ευγενών προγόνων!
Ο τάφος, όπως θα περιμέναμε, έχει συληθεί κατά πάσα βεβαιότητα από ερασιτέχνες τυμβωρύχους, οι οποίοι στην προσπάθεια και την ματαιοδοξία τους να βρουν χρυσά αντικείμενα ή οτιδήποτε άλλο πολύτιμο προξένησαν βαρβαρικές καταστροφές στο λίθο διασκορπίζοντας κομμάτια της πέτρας του Αρθούρου στους τέσσερις ανέμους.
Άραγε μήπως εδώ κειτόταν κρυμμένο το ξίφος των θρύλων του Αρθούρου και πάνω στην άγνοια των συλητών του πετάχτηκε σαν άχρηστο παιχνιδάκι στα περίγυρα της περιοχής; Ήταν ο λίθος του Αρθούρου ένας τάφος βασιλικών αναθημάτων;
Ας επιστρέψουμε όμως σ’ αυτό που προείπαμε, στο σημερινό αληθινό λαϊκό θρύλο της πέτρας του Αρθούρου. Οι χωρικοί εκφράζουν τη βεβαιότητά τους πως πλείστες φορές έχουν γίνει μάρτυρες της εμφάνισης του εφίππου Αρθούρου πλησίον του ορθόλιθου!
Η εμφάνισή του, λένε, είναι σαγηνευτική καθώς συνδυάζεται και από αιθέρια μουσική.
Προσωπικά μιλώντας, αλλά και ως εκπρόσωπος της αρχαιολογικής παρέας, δεν υπήρξα μάρτυρας κάποιας τέτοιας δραστηριότητας αν και πολλές φορές ξενυχτήσαμε με σκοπό να πειστούμε για του λόγου το αληθές.
Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τα όσα μας είπαν αυτοί οι άνθρωποι αλλά μόνο να τους υποσχεθούμε ότι θα επιστρέψουμε δριμύτεροι στα μέρη τους κι αυτή τη φορά με ακόμα μεγαλύτερη διάθεση εξερεύνησης του μυστηρίου…

Επίλογος Δράσης
Γιατί τιτλοφορώ έτσι τον επίλογο μίας περιπέτειας; Διότι η περιπέτεια ποτέ δεν τελειώνει, απλά κάνει τον κύκλο της κι επιστρέφει τόσο αλλαγμένη όσο και ίδια.
Είμαστε υποχρεωμένοι να δράσουμε! Οι ιστορικοί μάς έδειξαν το δρόμο για να βρούμε το Εξκάλιμπερ κι όμως εμείς κλείνουμε τα μάτια στην αλήθεια και σκαρφιζόμαστε υποθέσεις όπως για παράδειγμα: 1) το Εξκάλιμπερ είναι ένα σύμβολο της ενηλικίωσης ενός βασιλιά, ή 2) το Εξκάλιμπερ είναι από μόνο του ένας συμβολικός ορθόλιθος της πνευματικής ανάτασης του Αρθούρου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας παρηκμασμένης όσο και ανεπαρκούς, κατά τη γνώμη μου, λογικής αντίληψης και προσέγγισης των θρύλων του Αρθούρου, αποτελεί ο προαναφερθείς μέγιστος καθηγητής, Alan Lupack.
Σε διάλεξή του σχετική με το διαδραστικό ρόλο της Γκουίνεβιρ στα αγγλικά μεσαιωνικά έργα στο πανεπιστήμιο Bangor της Ουαλίας, ο καθηγητής, εκτός όλων των άλλων, ισχυρίστηκε πως το Εξκάλιμπερ αποτελεί απλά ένα ακόμα… «ποιητικό παραμύθι».
Όπως αναμενόταν κάποιοι «φωνασκούντες ημίτρελοι στασιαστές» (τουλάχιστον για τους συμβατικούς καθηγητές) φοιτητές που έτυχε να παρακολουθούμε τη διάλεξη, αντιδράσαμε μετά χαρμοσύνων αποδοκιμασιών…
Η ερώτησή μου προς τον κύριο Lupack υπήρξε μονάχα μία: Πώς ήταν δυνατό να απορρίπτει ασυζητητί την πιθανή αληθινή ύπαρξη του Εξκάλιμπερ, όταν δεν πιστεύει εξ αρχής τίποτα απ’ όσα αναφέρουν οι Άγγλοι ιστορικοί του Μεσαίωνα και ταυτόχρονα δεν έχει ηγηθεί ως τούδε μίας εξερευνητικής αρχαιολογικής αποστολής στα μέρη όπου μπορεί να βρίσκεται καταχωνιασμένο το αιώνιο ξίφος;
Ναι, ομολογώ πως το δεύτερο σκέλος της ερώτησής μου προς τον καθηγητή υπήρξε κάπως πικρόχολο αλλά, όπως πολύ συχνά τονίζει ο προσωπικός μου φίλος και πανεπιστημιακός καθηγητής κ. Βασίλης Πετρίδης, την αλήθεια ή τη λες μία κι έξω ή δεν μιλάς καθόλου…
Ο Alan Lupack, μη χάνοντας την ψυχραιμία του, μου ανταπαντά με πηγαίο χιούμορ ότι θα ήταν προτιμότερο εκ μέρους του να κόψει το κεφάλι του (!) παρά να μας οδηγήσει σε ατραπούς αρχαιολογικής «παράνοιας».
Να με συγχωρήσει ο αξιολογότατος εκφραστής αυτών των ιδεών αλλά μία δίκαιη ματιά στους μεσαιωνικούς θρύλους απαιτεί πρώτα καλή εξοικείωση με τα ιστορικά γεγονότα της αντίστοιχης περιόδου, έπειτα σωστή αρχαιολογική έρευνα και τέλος τα συμπεράσματα. Η αντίθετη πορεία δεν συνιστά λογική μέθοδο δράσης.
Γι’ αυτό ας δώσουμε επιτέλους μια ευκαιρία και στην αρχαιολογία. Αλήθεια, τι θα γινόταν αν ο ερασιτέχνης Ερρίκος Σλήμαν έκλεινε τα μάτια μπροστά στην καχυποψία της εποχής του;
Ναι, πιστεύω ακράδαντα ότι το Εξκάλιμπερ, όπως και τα υπόλοιπα όπλα του Αρθούρου, υπήρξαν και υπάρχουν! Ο αγαπητός δημοσιογράφος Κώστας Μαυραγάνης ακολουθώντας άλλα εξίσου σωστά μονοπάτια σκέψης ισχυρίζεται ότι το ξίφος του Αρθούρου βρίσκεται βυθισμένο στον Τάμεση (Μυθικοί Θησαυροί, 2006). Αυτό είναι μία αρχή, κάποιος τουλάχιστον τόλμησε να ισχυριστεί ότι το Εξκάλιμπερ υπήρξε.
Η δική μου θέση, στηριζόμενη στα όσα είπαμε ανωτέρω, είναι σταθερή.
Το Εξκάλιμπερ κάποια στιγμή βρισκόταν σε ευρεθέν ταφικό θάλαμο υπό της Πέτρας του Αρθούρου. Κι έστω ρομαντικά, διατείνομαι πως με μία νέα αρχαιολογική αποστολή, αυτή τη φορά από διάφορα πανεπιστήμια και υπό την καθοδήγηση νέων πιο δεκτικών καθηγητών θα μπορούσε να βρεθεί το ξίφος, στα περίχωρα της πέτρας του Αρθούρου.
Ακόμα όμως και να μη βρεθεί η αναγγελία και μόνο ενός τέτοιου εγχειρήματος θα επέφερε κοσμογονικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης των πολιτών της υφηλίου…

Σημείωση: το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό mystery, τ. 46, το 2008.