Οι Χαμένες Πόλεις του Αμαζονίου

30/10/2011

«Όμως βαθιά μέσα μου μια σιγανή φωνή με καλούσε. Αρχικά ήταν μόλις ακουστή, όμως επέμενε ώσπου δεν μπορούσα πια να την αγνοήσω. Ήταν η φωνή των αγριότοπων και ήξερα πως τώρα θα αποτελούσε για πάντα ένα κομμάτι του εαυτού μου»
Πέρσυ Χάρρισον Φώσεττ

Η Χαμένη Πόλη είναι κάτι περισσότερο από πανάρχαια ερείπια χαμένα μέσα σε ζούγκλες, θαμμένα κάτω από άμμους ή βυθισμένα στον ωκεανό. Είναι ένα πανίσχυρο σύμβολο που ανέκαθεν ασκούσε τεράστια γοητεία τόσο στους τολμηρούς που ριψοκινδύνεψαν για να την ανακαλύψουν, όσο και στους απλούς αναγνώστες των σχετικών περιπετειών. Ένας σχεδόν αρχετυπικός εξερευνητής που ριψοκινδύνεψε –και χάθηκε- πασχίζοντας να ανακαλύψει την θρυλική «Ζ», τη Χαμένη Πόλη του Αμαζονίου ήταν και ο Βρετανός συνταγματάρχης Πέρσυ Χάρρισον Φώσεττ (1867-1925;).
Οι σύγχρονοί του, με αρκετή δόση ειρωνείας, τον είχαν χαρακτηρίσει «μυστικιστή» και «ονειροπόλο». Όμως ο Φώσεττ θεωρούσε τους χαρακτηρισμούς αυτούς έπαινο. Και πραγματικά, μόνο ένας άνθρωπος που ονειρεύεται μπορεί να δει όσα δεν βλέπει ο «ορθόδοξος» και «προσγειωμένος». Μόνο ένας ονειρευτής έχει τη δύναμη να διασχίσει ανεξερεύνητες και αφιλόξενες περιοχές, να αντιμετωπίσει άγρια θηρία, εχθρικές φυλές ιθαγενών, μύριους όσους κινδύνους που ενεδρεύουν σε απόκρημνες βουνοκορφές, ποτάμια γεμάτα θάνατο, ανεμοδαρμένα οροπέδια και αδιαπέραστες ζούγκλες. Ο τολμηρός εξερευνητής πίστευε ακράδαντα ότι εκεί, στην «Πράσινη Κόλαση» της τροπικής ζούγκλας, κρύβονταν τα ερείπια πανάρχαιων πόλεων που είχε κτίσει ένας ξεχασμένος λαός. Όμως η ορθόδοξη επιστήμη χλεύαζε τέτοιες θεωρίες –ακόμα και την εποχή του Φώσεττ, όταν γνωρίζαμε πολύ λιγότερα για τους προκολομβιανούς πολιτισμούς. Χλεύαζε. Δεν χλευάζει πια.
Ο Φώσεττ συνδύαζε την ψυχοσύνθεση του τολμηρού εξερευνητή με την ευγένεια και τη μεγαλοψυχία του τζέντλεμαν. Μολονότι στρατιωτικός, πίστευε πως τα όπλα δημιουργούν περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνουν. Ήταν εξαίρετος σκιτσογράφος και μηχανικός –σε ηλικία μόλις 25 ετών είχε ναυπηγήσει δυο κότερα αγώνων και πατεντάρει την «ιχθυοειδή καμπύλη» που άνοιξε νέους δρόμους στη ναυπηγική. Όμως είχε το «ελάττωμα» να ενδιαφέρεται για την ψυχομετρία και τα παραψυχικά φαινόμενα. Οι σύγχρονοί του –και πολλοί μοντέρνοι- τον κατέκριναν γι αυτό. Και οι μεν και οι δε διέπρατταν σφάλμα στενομυαλιάς: οι μεν απέρριπταν μυωπικά μια «αιρετική» μέθοδο που μπορούσε όμως να προσκομίσει αποφασιστικής σημασίας στοιχεία, οι δε διέπρατταν κλασικό σφάλμα ‘παροντισμού’ [δείτε εδώ], κρίνοντας το παρελθόν με τα κριτήρια του παρόντος. Την εποχή του Φώσεττ, αμέτρητοι σοβαροί θετικοί επιστήμονες ενδιαφέρονταν έντονα για τον Πνευματισμό και τα Ψυχικά Φαινόμενα.
Η εξιστόρηση των περιπετειών του Φώσεττ και των συναδέλφων του στις ζούγκλες και τις ερημιές της Νότιας Αμερικής των αρχών του 20ου αιώνα θα απαιτούσε ένα χοντρό βιβλίο. Στην πραγματικότητα το βιβλίο αυτό υπάρχει. Γράφτηκε σε πρώτο πρόσωπο από τον γιο του Φώσεττ, Μπράιαν, με βάση τις σημειώσεις και τα ημερολόγια του πατέρα του. Και βεβαίως συνιστάται ανεπιφύλακτα [δείτε εδώ] τόσο σαν πηγή στοιχείων, όσο και σαν σαγηνευτική εποποιία εξερεύνησης του αγνώστου. Οι αποστολές του Φώσεττ ξεκίνησαν το 1906 όταν του ανατέθηκε η χάραξη των συνόρων μεταξύ Βολιβίας και Βραζιλίας –αφιλόξενες και αδιάβατες περιοχές για τις οποίες κανείς δεν γνώριζε τίποτε. Δυο χρόνια μετά ξεκίνησε νέα εξερεύνηση στην Παραγουάη και τη Βραζιλία. Εκεί άκουσε πολλές παράξενες ιστορίες για σπηλιές με επιγραφές σε μια άγνωστη γλώσσα, και για τους θρυλικούς «λευκούς Ινδιάνους» στα βάθη της ζούγκλας. Ο σπόρος της αρχαιολογικής έρευνας φυτεύτηκε στο μυαλό του και τα επόμενα χρόνια θα βλάσταινε. Και αργότερα η εξιχνίαση των αρχαιολογικών μυστηρίων του Αμαζονίου θα εξελισσόταν σε έμμονη ιδέα. Ο Φώσεττ κατέληξε να πιστεύει ότι υπήρξε ένας πανάρχαιος νοτιοαμερικανικός πολιτισμός, δημιουργός των υπέροχων μεγαλιθικών μνημείων των Άνδεων και ότι τα ίχνη του κρύβονταν στις αδιαπέραστες ζούγκλες του Αμαζονίου. Αρχαιολογικά ευρήματα, ινδιάνικες παραδόσεις και ιστορίες ενισχύουν την άποψή του αυτή. Ένα από τα σημαντικότερα πειστήρια ήταν το περίεργο ημερολόγιο μιας ομάδας Πορτογάλων τυχοδιωκτών που προσπάθησαν να ανακαλύψουν τα θρυλικά χαμένα ορυχεία του Μουριμπέκα το 1743. Δεκαοκτώ τολμηροί άντρες περιπλανήθηκαν στο μυστηριώδες Μάτο Γκρόσσο της Βραζιλίας, αντιμετωπίζοντας θηρία, δηλητηριώδη φίδια, αιμοδιψή έντομα και νυχτερίδες, ακραίες κλιματικές συνθήκες και άγριους ιθαγενείς. Μετά από χρόνια κοπιαστικής πορείας και άκαρπης έρευνας, η ομάδα επέστρεφε στις αποικίες της ακτής, όταν συνάντησε μιαν άγνωστη οροσειρά. Φτάνοντας στην κορυφή, αντίκρισαν ένα ανέλπιστο θέαμα: μια μεγάλη πόλη με ισχυρά τείχη και χωρίς ίχνος ζωής. Όταν την πλησίασαν, επιβεβαίωσαν ότι ήταν παντέρημη. Πέρασαν την πύλη της, που αποτελείτο από τρεις αψίδες καμωμένες από πελώριους μονόλιθους. Εκεί υπήρχε μια επιγραφή με περίεργα γράμματα –πράγμα ακόμα πιο αλλόκοτο αν σκεφτεί κανείς ότι κανένας νοτιοαμερικανικός λαός δεν γνώριζε τη γραφή. Ερείπια κτισμάτων υπήρχαν παντού, αποτελούμενα από πελώριους ογκόλιθους που εφάρμοζαν τέλεια ο ένας με τον άλλον. Στην κεντρική τεράστια πλατεία της πόλης υπήρχε μια τεράστια στήλη από μαύρη πέτρα και στην κορυφή της το άγαλμα ενός άντρα που έδειχνε το βορρά. Δεξιά κι αριστερά υπήρχαν οβελίσκοι ενώ πιο πέρα ένα πελώριο, ερειπωμένο ανάκτορο με ίχνη από τοιχογραφίες. Πάνω όμως από την κεντρική είσοδο ήταν σκαλισμένη η μορφή ενός άντρα, μισόγυμνου, δαφνοστεφανωμένου, ο οποίος βαστούσε ασπίδα. Μια επιγραφή με περίεργα γράμματα υπήρχε κάτω από τα πόδια του. Σε ένα κοντινό ποτάμι υπήρχαν τα ερείπια μιας προκυμαίας. Πέρα από το ποτάμι ορθωνόταν ένα μοναχικό, πελώριο κτίριο. Η επιβλητική είσοδος οδηγούσε σε μια τεράστια αίθουσα με αγάλματα. Οι τυχοδιώκτες έμειναν εκεί για καιρό. Έφυγαν δίχως μάλλον να έχουν ανακαλύψει κανένα θησαυρό και μετά από κοπιαστική πορεία έφτασαν στον πολιτισμό.
Το περίεργο αυτό χειρόγραφο είναι υπαρκτό και βρίσκεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη του Ρίο ντε Ζανέιρο. Ο Φώσεττ ονόμασε την χαμένη πολιτεία «Ζ» και σχεδίασε μια τελευταία εξερεύνηση το 1925. Ήταν πια 57 χρονών και παρά την σχεδόν δαιμονικά ισχυρή του κράση, είχε αρχίσει να κουράζεται και να απογοητεύεται, μην έχοντας πια ικανούς συνεργάτες. Τελικά ξεκίνησε με παρέα το μεγαλύτερο γιο του, Τζακ, και τον φίλο του, Ρέιλι Ρίμμελ. Τα μηνύματα της αποστολής έφταναν στον πολιτισμό μέσω ιθαγενών και άλλων ανθρώπων που συναντούσαν στην πορεία. Στις 29 Μαΐου 1925 ο Φώσεττ έστειλε μήνυμα στη γυναίκα του λέγοντας πως ήταν έτοιμοι να εισέλθουν σε ανεξερεύνητη επικράτεια. Ήταν και το τελευταίο του. Κανείς δεν ξαναείδε τον Πέρσυ Χάρισσον Φώσεττ, τον Τζακ και τον Ρέιλι Ρίμμελ.
Τα επόμενα χρόνια οργανώθηκαν πολλές αποστολές που προσπάθησαν να τον βρουν, αλλά χωρίς επιτυχία. Εκτιμάται ότι πάνω από εκατό άνθρωποι πέθαναν ή εξαφανίστηκαν στο πλαίσιο 13 αποστολών αναζήτησης του Φώσεττ! Κατά καιρούς υπήρξαν αναφορές ότι κάποιοι τον είχαν δει, αλλά καμία δεν επιβεβαιώθηκε. Η εξαφάνιση της αποστολής Φώσεττ είχε πλέον μετατραπεί σε πανίσχυρο θρύλο. Και οι αποστολές στα ίχνη του Φώσεττ συνεχίζονται μέχρι σήμερα –σε ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο, όπου μεγάλα τμήματα της ζούγκλας έχουν αποψιλωθεί.
Από την εποχή του Φώσεττ πέρασαν πολλά χρόνια και οι γνώσεις μας τόσο για την Αμαζονία όσο και για τους προκολομβιανούς πολιτισμούς αυξήθηκαν θεαματικά. Ακόμα περισσότερο, η ίδια η αντίληψή μας για το παρελθόν και τους πολιτισμούς του έχει αλλάξει. Σε κάθε εποχή επικρατούν κάποιες «μόδες» οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των εκάστοτε αντιλήψεων, ακόμα και στις «σκληρές» και υποτιθέμενα αντικειμενικές επιστήμες –πόσο μάλλον σε πιο «ήπιες» όπως η αρχαιολογία και η ανθρωπολογία. Η κατανόηση αυτού του πολιτιστικού πλαισίου έχει πολύ μεγάλη σημασία.
Στις αρχές του 20ου αιώνα η τότε δημοφιλής αρχαιολογική αντίληψη περί Πολιτιστικής Διάχυσης (diffusion) ισχυριζόταν ότι, αν είχε υπάρξει ποτέ ένας προηγμένος αρχαίος πολιτισμός στη Νότια Αμερική, η προέλευσή του θα ήταν είτε από τη Δύση είτε από την Εγγύς Ανατολή (χαμένες φυλές του Ισραήλ, Φοίνικες, Αιγύπτιοι κλπ). Οι σχετικές θεωρίες και αντιλήψεις ήταν αρκετά δημοφιλείς τότε. Επιπλέον η αντίληψη περί υπεροχής της λευκής φυλής ήταν σταθερά παγιωμένη. Οι σκουρόχρωμοι Ινδιάνοι όφειλαν να είναι «υποδεέστεροι». Κάτι τέτοιο το ονομάζουμε σήμερα «ρατσισμό» και το θεωρούμε μεμπτό, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι κάθε εποχή έχει και τις μόδες της. Ακόμα και η δική μας. Έτσι οι ινδιάνικοι θρύλοι περί «λευκών εκπολιτιστών θεών» θεωρούνται σήμερα ως κατασκευάσματα που πλάστηκαν την εποχή της ισπανικής κατάκτησης. Ο Φώσεττ έκρινε πόσο «λευκή» ήταν μια ινδιάνικη φυλή για να την θεωρήσει ως πολιτισμένη ή απομεινάρι πανάρχαιου πολιτισμού, σύμφωνα με τα τότε ισχύοντα βικτοριανά κριτήρια.
Παρόλα αυτά, τα στοιχεία υπάρχουν. Το πορτογαλικό χειρόγραφο του 18ου αιώνα είναι υπαρκτό. Τα μεγαλιθικά αινίγματα και τα άλλα αινιγματικά ερείπια, διάσπαρτα σε όλη τη Νοτιοαμερικανική ήπειρο είναι υπαρκτά. Το ίδιο και οι παράξενες παραδόσεις και μυθολογίες. Όμως ο Φώσεττ μιλούσε για τη «Ζ», μια πόλη-απομεινάρι πανάρχαιου εξελιγμένου πολιτισμού στην καρδιά της βραζιλιάνικης ζούγκλας. Κάτι τέτοιο ερχόταν σε κατάφωρη αντίθεση με τις καθεστηκυίες αντιλήψεις. Στην Αμαζονία οι συνθήκες που επικρατούν είναι ανελέητες. Κι αυτό δημιούργησε κάτι που ονομάζεται «περιβαλλοντικός ντετερμινισμός». Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η κοινωνία είναι δέσμια της γεωγραφίας: ακόμα κι αν κάποιοι πρώιμοι άνθρωποι κατάφερναν να επιβιώσουν σε μια περιοχή με τόσο σκληρές συνθήκες, δεν επρόκειτο να εξελιχθούν σε κάτι περισσότερο από μικρές πρωτόγονες φυλές με ελάχιστο «περιβαλλοντικό αποτύπωμα», και φυσικά με ελάχιστη τεχνολογία. Αν η «Ζ» ανακαλυπτόταν σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα έγραφε «κυριολεκτικά ένα νέο κεφάλαιο στην ανθρώπινη ιστορία», όπως είχε αναφέρει μια εφημερίδα λίγο πριν το ξεκίνημα της τελευταίας αποστολής του Φώσεττ.
Επιπλέον, η όλη ιστορία περί «Ζ» ουδέποτε αντιμετωπιζόταν ευνοϊκά από το αρχαιολογικό κατεστημένο επειδή ο Φώσεττ δυσφημίστηκε ως οπαδός της Θεοσοφίας της Μπλαβάτσκι, κοινωνός των μυστικιστικών θεωριών της περί Ατλαντίδας και φυσικά, «ρατσιστής». Είναι χαρακτηριστικό αυτό που είπε ο (πολύ μεταγενέστερος) εξερευνητής Τζων Χέμμινγκ (John Hemming) ο οποίος, πέφτοντας αναπόφευκτα στην παγίδα του παροντισμού και της πολιτικής ορθότητας, τον χαρακτήρισε ως «νιτσεϊκό εξερευνητή» που ξεστόμιζε «ανοησίες περί ευγονικής». Προσωπικά, τέτοιες απόψεις μου φέρνουν στο νου την τρομερή ρήση του Επιθεωρητή Κάλλαχαν [δείτε εδώ]. Από την άλλη μεριά ο γνωστός Σουηδός εξερευνητής Έρλαντ Νόρντενσκιελντ (Erland Nordenskiöld, 1877-1932) που είχε γνωρίσει τον Φώσεττ, είχε πει ότι ήταν «αυθεντικός άντρας και απολύτως άφοβος», παρότι διακατεχόταν από «αχαλίνωτη φαντασία». Το πιθανότερο είναι πως όσο γερνούσε, ο Φώσεττ η ιδέα περί «Ζ» του είχε γίνει έμμονη. Αρχικά την περιέγραφε πολύ επιφυλακτικά στις σημειώσεις του. Όμως μέχρι το 1924 έγραφε για ένα μυστικό βασίλειο Ατλάντων που έμοιαζε με τον Κήπο της Εδέμ. Η «Ζ» είχε μεταμορφωθεί στο «λίκνο όλων των πολιτισμών», στο κέντρο μιας από τις Λευκές Στοές της Μπλαβάτσκι, όπου μια ομάδα ανώτερων πνευματικά όντων διευθύνουν τη μοίρα του σύμπαντος.
Άραγε αυτό σημαίνει ότι τα περί «Ζ» ήταν τελικά ανοησίες; Όχι βέβαια. Γελάει καλά όποιος γελάει τελευταίος. Και το 2005 έσκασε η βόμβα. Ο Αμερικανός αρχαιολόγος Michael Heckenberger ανακάλυψε τα ίχνη ενός πανάρχαιου πολιτισμού στην Αμαζονία! Η αποψίλωση του τροπικού δάσους είχε αποκαλύψει τεράστια χωματουργικά έργα μεγάλης ακρίβειας, ακόμα και λεωφόρους που εκτείνονταν σε απόσταση 250 χλμ στις δυτικές παρυφές της βραζιλιανής Αμαζονίας και στη βόρεια Βολιβία. Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί κάπου 260 τοποθεσίες με φαρδιές λεωφόρους και περιβόλους με ποικίλα γεωμετρικά σχήματα. Κάποιοι από αυτούς έχουν διάμετρο 300 μ και εκτιμάται ότι κατασκευάζονταν ακόμα και μέχρι το 13ο αιώνα. Άλλοι μοιάζουν εκπληκτικά με αντίστοιχα χωματουργικά κατασκευάσματα πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα στο βορρά, στο Οχάιο των ΗΠΑ! Πολλά κατασκευάσματα φαίνεται να είναι αστρονομικά ευθυγραμμισμένα. Σε ορισμένα σημεία υπάρχουν και μεγαλιθικά μνημεία! Το 2006 στη βόρεια βραζιλιανή Αμαζονία ανακαλύφθηκε ένα προϊστορικό αστεροσκοπείο με πελώριους γρανιτικούς λίθους ύψους 3μ και βάρους αρκετών τόνων –που ονομάστηκε μάλιστα «Στόουνχεντζ της Αμαζονίας». Ελάχιστα είναι γνωστά για τον μυστηριώδη πολιτισμό που τα δημιούργησε όλα αυτά. Προφανώς όμως κάτι πολύ αξιοσημείωτο συνέβαινε στην περιοχή πολύ πριν την άφιξη των Ευρωπαίων. Η Αμαζονία δεν είναι πια μια «αρχαιολογική μαύρη τρύπα». Η ηλικία μερικών ευρημάτων ξεπερνά τα 10.000 χρόνια. Όλα αυτά κλονίζουν ήδη συθέμελα τις ισχύουσες αντιλήψεις για το πώς κατοικήθηκε αρχικά η νοτιαμερικανική ήπειρος.
Η αντίληψη περί «πανάρχαιου» και «παρθένου» τροπικού δάσους αποδείχθηκε η πλέον παραπλανητική. Μεγάλο μέρος της ζούγκλας του Αμαζονίου είναι ηλικίας μόλις μερικών αιώνων. Δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή των τοπικών κοινωνιών εξαιτίας της έλευσης των Ευρωπαίων. Πολλές φορές μάλιστα, η ανθρώπινη κατοίκηση μιας άγονης εδαφικά περιοχής συνέβαλε αποφασιστικά στην μετέπειτα εξάπλωση της ζούγκλας επειδή το χώμα εμπλουτιζόταν από ανθρώπινα απόβλητα και υπολείμματα (terra preta do Indio). Η Αμερική δεν ήταν ο παρθένος αγριότοπος που υποτίθεται ότι ήταν όταν έφτασαν οι λευκοί. Απεναντίας, οι ντόπιοι πληθυσμοί ήταν πολύ μεγαλύτεροι και άφηναν πολύ μεγαλύτερο «περιβαλλοντικό αποτύπωμα», έχοντας επηρεάσει σημαντικά το περιβάλλον που ζούσαν, κυρίως μέσω της φωτιάς. Μια νέα εικόνα της προκολομβιανής Αμερικής αναδύεται αργά αλλά σταθερά. Και πρωτοπόροι σαν τον συνταγματάρχη Φώσεττ αποδεικνύεται ότι είχαν προηγηθεί της εποχής τους. Είχαν καταφέρει να αντικρίσουν από μακριά τις επάλξεις της Χαμένης Πόλης…

Θανάσης Βέμπος
Το παρών άρθρο αποτελεί μέρος της συνεργασίας του alt-arc με τον συγγραφέα-ερευνητή Θανάση Βέμπο. Τα πνευματικά δικαιώματα, ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στον ίδιο τον συγγραφέα. Απαγορεύεται με οποιοδήποτε τρόπο η αναπαραγωγή του άρθρου!

Διαβάστε περισότερα...

Ο «Αστροναύτης» του Παλένκε – και άλλες ιστορίες

15/10/2011

Η εικόνα που έχω καδραρισμένη απέναντι από το γραφείο μου έχει φιγουράρει αμέτρητες φορές σε βιβλία και άρθρα περί Αρχαίων Αστροναυτών». Είναι ο περίφημος «αστροναύτης του Παλένκε» -η επιτύμβια πλάκα στον ταφικό θάλαμο μιας από τις πλέον φημισμένες πυραμίδες των Μάγια, στο Μεξικό. Εκ πρώτης όψεως φέρνει στο νου στυλιζαρισμένο πυραυλοκίνητο σκάφος, ο πιλότος του οποίου φαίνεται να χειρίζεται διάφορα όργανα. Εδώ και δεκαετίες, το ανάγλυφο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον ως «τεκμήριο» των επισκέψεων εξωγήινων στο παρελθόν. Κατά πόσον, όμως, στέκει; Ή τι άλλο μπορεί να «τεκμηριώνει»;
Οι Ταράντ και Μιγιού θεώρησαν πως ο τάφος του «αστροναύτη του Παλένκε» ήταν τουλάχιστον 10.000 ετών –ένα καθαρά αυθαίρετο συμπέρασμα ακόμα και με τα τότε διαθέσιμα στοιχεία. Ωστόσο η αρχή είχε γίνει. Ήδη αρκετοί ερευνητές εκτός του αρχαιολογικού κατεστημένου, είχαν προτείνει ότι κάποια από τα αινίγματα της αρχαιολογίας και της προϊστορίας θα μπορούσαν να υπονοούν επισκέψεις εξωγήινων όντων κατά το παρελθόν. Διόλου τυχαία, η ακμή αυτών των θεωριών συνέπεσε χρονικά με την περίφημη κούρσα του διαστήματος προς τη Σελήνη η οποία θα κορυφωνόταν το 1969 με την αποβίβαση Αμερικανών αστροναυτών στο δορυφόρο μας. Δυο χρόνια πριν είχε προλάβει να εκδοθεί το σημαδιακό Chariots of the Gods (ελληνικός και γερμανικός τίτλος Αναμνήσεις από το Μέλλον) του Ελβετού Έριχ φον Νταίνικεν. Ο χρονισμός ήταν εκπληκτικός. Μέσα σε πέντε χρόνια το βιβλίο είχε γίνει παγκόσμιο μπεστ σέλερ, έχοντας πουλήσει πάνω από πεντέμισι εκατομμύρια αντίτυπα σε 26 γλώσσες και εδραιώνοντας έτσι γερά μια πολύ κλισαρισμένη και παραπλανητική εικόνα περί «αρχαίων αστροναυτών». Το δυστύχημα ήταν πως ο Νταίνικεν ανακάτευε πραγματικά στοιχεία με μισές αλήθειες, φαντασιώσεις και ανακρίβειες με αποτέλεσμα έναν αναξιόπιστο πλην όμως εμπορικότατο «αχταρμά». Οι Αναμνήσεις από το Μέλλον εγκαινίασαν ένα πραγματικό τσουνάμι σχετικών βιβλίων το οποίο κατάπνιξε τις επιφυλακτικές αλλά σοβαρότερες «αρχαιοαστροναυτικές» θεωρίες που είχαν διατυπωθεί μέχρι τότε. Ο Νταίνικεν «καπέλωσε» και τη θεωρία των Ταράντ και Μιγιού παρουσιάζοντας τον «αστροναύτη του Παλένκε» σαν δική του ανακάλυψη, χωρίς να μπει στον κόπο να κάνει μνεία στο όνομά τους.
Για να ξεμπερδεύουμε με το θέμα και να προχωρήσουμε σε κάποια πολύ πιο ενδιαφέροντα αινίγματα του Παλένκε, η απεικόνιση της πλάκας δεν έχει καμία σχέση με πυραύλους και εξωγήινους και αφορά αυτό που είχε εξαρχής προταθεί: αποτελεί την αναπαράσταση του βασιλιά Πακάλ που πηγαίνει στον Κάτω Κόσμο. Στα μάτια ενός άσχετου με την αρχαιολογία των Μάγια, η απεικόνιση του Πακάλ μετατρέπεται σε «τεστ Rorsach» στο οποίο προβάλλονται οι προσωπικές του αντιλήψεις. Η επιτύμβια πλάκα του Πακάλ είναι γεμάτη πασίγνωστα σύμβολα της εικονογραφίας των Μάγια. Οι υπέρμαχοι της θεωρίας του «αστροναύτη», παραθέτουν την επιτύμβια πλάκα οριζοντίως (για να μοιάζει περισσότερο με «πυραυλοκίνητο σκάφος») ενώ κανονικά πρέπει να παρατίθεται καθέτως. Επιπλέον σε πολλές αναπαραγωγές της εικόνας σε βιβλία, έχει γίνει ρετουσάρισμα ούτως ώστε να τονίζεται η εντύπωση του «πυραύλου». Ο «πύραυλος» δεν είναι παρά ένα στυλιζαρισμένο (και ιερό) φυτό αραβόσιτου, σύμβολο της αναγέννησης από το οποίο ο Πακάλ κόβει ένα καρπό (δεν «χειρίζεται μοχλούς»). Ο βασιλιάς κάθεται σε ένα θρόνο πάνω από τον στυλιζαρισμένο, τερατόμορφο Κυρίαρχο του Κάτω Κόσμου (Σιμπάλμπα) κι όχι πάνω από ένα «πυραυλοκινητήρα». Όταν η εικόνα εξεταστεί καθέτως, γίνεται ορατό και το ιερό πουλί κετσάλ που κάθεται στην κορυφή του δέντρου (ή στην «πλώρη» του «διαστημοπλοίου»). Και εν πάση περιπτώσει, ο Πακάλ κάθε άλλο παρά εξωγήινος είναι: πρόκειται για ένα καθαρόαιμο Ινδιάνο που δεν φοράει «κράνος» αλλά τυπικό βασιλικό διάδημα, ενδυμασία των Μάγια (και είναι και ξυπόλητος!). Και τέλος, παρόμοιες παραστάσεις έχουν βρεθεί τόσο στο Μεξικό όσο και στη Γουατεμάλα.
Ο καλύτερος τρόπος να εξετάζει κανείς το παρελθόν είναι να αποδεσμεύεται από τις προκαταλήψεις του (εκάστοτε) παρόντος. Από αυτή τη σκοπιά, ο «αστροναύτης του Παλένκε» αποτελεί χαρακτηριστικό πολιτιστικό φαινόμενο της δεκαετίας του 1960, απόρροια του πυρετού της διαστημικής κούρσας και της ατμόσφαιρας ενθουσιασμού που επικρατούσε τότε. Εμείς οι γήινοι ήμασταν (και εξακολουθούμε να είμαστε) στα πρώιμα στάδια της αστροναυτικής η οποία μπορεί να μας πήγε στη Σελήνη αλλά –για διάφορους λόγους- μας άφησε εκεί. Με βάση τη μακροπρόθεσμη προοπτική η διαστημική τεχνολογία μας είναι πρωτόγονη. Η αντίστοιχη διαστημική τεχνολογία όντων που γεφυρώνουν την άβυσσο μεταξύ των άστρων θα απέχει από τη δική μας όσο απέχει ένα F-16 από μια αρχαιοελληνική τριήρη. Πολύ απλά, δεν πρέπει να περιμένουμε ότι θα δούμε «πυραυλοκινητήρες», «χειριστήρια» και οποιοδήποτε έστω και κατά προσέγγιση αναγνωρίσιμο τεχνολογικό εξοπλισμό σε απεικονίσεις σκαφών αρχαίων αστροναυτών (αν υπήρξαν ποτέ). Όμως βλέπουμε πως ο «αρχαίος αστροναύτης» του Παλένκε (και όχι μόνο) δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση των αστροναυτών των Apollo και των Soyuz, κατ’ εικόνα και ομοίωση της διαστημικής τεχνολογίας της δεκαετίας του 1960 και 1970! Οι απεικονίσεις «αρχαίων αστροναυτών» με «σκάφανδρα» και άλλα σχετικά αναγνωρίσιμα συμπράγκαλα φανερώνουν περισσότερα πράγματα για την εποχή στην οποία διατυπώθηκαν οι σχετικές θεωρίες, παρά για τα ίδια τα (πολλές φορές αινιγματικά) αρχαιολογικά ευρήματα. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Colin Gauld (στο συλλογικό Some Trust in Chariots, 1972), «ο διαστημάνθρωπος του φον Νταίνικεν μπορεί να περιγραφεί ως ‘διαστημάνθρωπος των κενών’, αφού όλα τα προς το παρόν ανεξήγητα κενά στη γνώση μας [για το παρελθόν] μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τεκμήρια για την ‘ύπαρξή’ του».
Κοιτάξτε, το θέμα είναι τεράστιο και οι «κάθετοι» αφορισμοί συνήθως λανθασμένοι. Όμως πολλές φορές πρέπει να πάει κανείς στο άλλο άκρο για να «ξεκολλήσει» από το τέλμα της καθεστηκυίας αντίληψης (ακόμα και η πλέον ριζοσπαστική σκέψη γίνεται καθεστηκυία κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις). Μια συναρπαστική προοπτική έρευνας του όλου θέματος των απεικονίσεων που θεωρείται ότι αφορούν αρχαίους αστροναύτες είναι η Αρχή του Simulacrum –κάτι για το οποίο ίσως το μέλλον μας δοθεί η ευκαιρία να πούμε περισσότερα. Αλλά και σε πιο «πεζό» επίπεδο, υπάρχουν πολλά άλλα αινίγματα στο Παλένκε.
Η επίσημη αρχαιολογία πρεσβεύει ότι δεν υπήρξαν επαφές μεταξύ Παλαιού και Νέου Κόσμου πριν τον Κολόμβο. Θεωρεί ότι οι αμερικανικές και οι αιγυπτιακές πυραμίδες αποτέλεσαν προϊόντα παράλληλης εξέλιξης. Είδαμε όμως πώς ο Ναός των Επιγραφών στο Παλένκε αποτέλεσε τον πυραμιδοειδή τάφο του Πακάλ. Στο Παλένκε υπάρχουν και πολλά άλλα ευρήματα που υποδηλώνουν αλλόκοτες ομοιότητες τόσο με τον αιγυπτιακό πολιτισμό, όσο και με τους πολιτισμούς της Ασίας! Τέτοιες προτάσεις αποτελούν ανάθεμα για την επίσημη αρχαιολογία –αλλά όπως έχουμε πει, η δουλειά των Οριακών Φαινομένων (στην συγκεκριμένη περίπτωση των «απίθανων» αρχαιολογικών ευρημάτων) είναι να υπονομεύουν το ισχύον ερμηνευτικό υπόδειγμα.
Η ταφή του Πακάλ στην πυραμίδα του Ναού των Επιγραφών δεν είναι το μόνο στοιχείο που εγείρει υποψίες για αιγυπτιακές επιρροές. Το δάπεδο του ναού δεν είναι στρωμένο με το συνηθισμένο γύψο των Μάγια, αλλά με τεράστιες, επίπεδες πλάκες. Η δίοδος προς τον τάφο στα έγκατα της πυραμίδας ήταν επίτηδες φραγμένη με τεραστίους ογκόλιθους. Επιπλέον έστριβε. Ο ταφικός θάλαμος ήταν στεγασμένος με πελώρια, πέτρινα δοκάρια. Όλα αυτά τα στοιχεία παραπέμπουν σε αιγυπτιακή και όχι αμερικανική πυραμίδα –υπάρχει μέχρι και «δίοδος αερισμού» (ή δίοδος της ψυχής) όπως εκείνες στη Πυραμίδα του Χέοπα! Επιπλέον ο H.Harleston θεώρησε ότι οι μετρήσεις στο Ναό των Επιγραφών φαίνεται να βασίζονται στο αιγυπτιακό κύβιτο κι όχι στο μαγιανό χουνάμπ (1,059 μ) (αν και οι μετρήσεις ακριβείας σε μνημεία που έχουν υποστεί διάβρωση και καταστροφές από σεισμούς, πρέπει να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό). Συμπτώσεις όλα; Και τι θα πει άραγε σύμπτωση; Από την άλλη μεριά όμως, οι πυραμίδες της Γκίζας αναγέρθηκαν τρεις χιλιάδες χρόνια πριν από τις πυραμίδες των Μάγια. Ή τουλάχιστον αυτό αποδεχόμαστε σήμερα…
Ακόμα αινιγματικότερα είναι τα ευρήματα στο Παλένκε που παραπέμπουν σε ινδουϊστικούς και βουδιστικούς ναούς. Ήδη από το 1949 είχαν εντοπιστεί αναπαραστάσεις μοτίβων λωτού εξαιρετικά παρόμοιες με εκείνες στη Χασαπάρνα της Ινδίας ή στο Μπορομπουντούρ της Ιάβας. Ο γνωστός Peter Tompkins (Mysteries of the Mexican Pyramids) έκανε παρόμοιες παρατηρήσεις, εντοπίζοντας ότι, τόσο στον Παλιό όσο και στο Νέο Κόσμο, υπάρχουν απεικονίσεις ψαριών να καταβροχθίζουν άνθη λωτού. Ακόμα περισσότερο, τα χρονικά πλαίσια του ινδικού πολιτισμού και εκείνου των Μάγια είναι παραπλήσια, πράγμα που αφήνει περιθώρια για πιθανές επαφές.
Περιπλανήθηκα στα ερείπια του Παλένκε κάτω από τον καυτό ήλιο. Ξαπόστασα για λίγο στην κορυφή ενός ναού απέναντι από την πυραμίδα των Επιγραφών και το κυρίως, πανέμορφο συγκρότημα. Και μέσα στην αποπνικτική, νοτερή ατμόσφαιρα των τροπικών, αγναντεύοντας τη ζούγκλα που χανόταν στον ορίζοντα, αναρωτήθηκα ακόμα μια φορά για τα απειράριθμα αινίγματα του παρελθόντος. Αναλογίστηκα τα περίεργα Μορφογενετικά Πεδία που επηρέασαν λαούς και πολιτισμούς υπερβαίνοντας τα γεωγραφικά όρια των ωκεανών. Σκέφτηκα την Αρχή του Simulacrum που δημιουργεί αλλόκοτες εννοιολογικές γέφυρες ανάμεσα στο (εκάστοτε) παρελθόν με το (εκάστοτε) παρόν, στο πλαίσιο μιας περίεργης αμφίδρομης αντίδρασης. Και συνειδητοποίησα για πολλοστή φορά πόσο ασταθή είναι τα θεμέλια της επίσημης συναίνεσης που αφορά το παρελθόν της Ανθρωπότητας.

Θανάσης Βέμπος
Το παρών άρθρο αποτελεί μέρος της συνεργασίας του alt-arc με τον συγγραφέα-ερευνητή Θανάση Βέμπο. Τα πνευματικά δικαιώματα, ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στον ίδιο τον συγγραφέα. Απαγορεύεται με οποιοδήποτε τρόπο η αναπαραγωγή του άρθρου!

Διαβάστε περισότερα...

Ανγκόρ Βατ: Ο Καθρέφτης του Ουρανού

28/09/2011

Καταμεσής σε μια πλατιά πεδιάδα πλασμένη από αρχαίες προσχώσεις του ποταμού Μεκόνγκ, στην καρδιά της σημερινής Καμπότζης, υψώνονται μεγαλόπρεποι και μυστηριακοί οι περίπλοκοι ναοί του Ανγκόρ, δημιουργήματα του πολιτισμού των Χμερ. Πνιγμένοι στη βλάστηση για πολλούς αιώνες, κατάφεραν να γλιτώσουν τόσο από την αδυσώπητη φθορά του χρόνου όσο και από την καταστρεπτική μανία του ανθρώπου, για να αποτελέσουν σήμερα το σημαντικότερο αξιοθέατο όλης της Ινδοκίνας. Σε μια έκταση 300 τετραγωνικών χιλιομέτρων, απλώνεται ένα πέτρινο αρχιπέλαγος ναών, τάφων και κατασκευών με αυστηρή γεωμετρία. Μπορεί κανείς να επισκεφτεί τα σημαντικότερα μνημεία, το Ανγκόρ Βατ και το Ανγκόρ Τομ, μέσα σε λίγες ώρες. Να τραβήξει φωτογραφίες στριμωγμένος στα πολυεθνικά στίφη των τουριστών, να δεχτεί τον μηχανικό καταιγισμό των πληροφοριών από τους ξεναγούς, να ψωνίσει «σουβενίρ» και μετά να καταφύγει στο αιρ κοντίσιον και το μαλακό κρεβάτι του ξενοδοχείου. Και φυσικά δεν θα έχει αντιληφθεί τίποτα από τη μεγαλοσύνη και το μυστηριακό χαρακτήρα του Ανγκόρ. Επί μια βδομάδα περιπλανιόμουν με ποδήλατο σε αυτό τον ιερό λαβύρινθο, από τα χαράματα ως το σούρουπο –και παρόλα αυτά μπορώ να πω ότι απλώς πήρα μια μικρή γεύση.
Από το έδαφος, ο επισκέπτης δεν μπορεί να αντιληφθεί την γεωμετρική μεγαλοπρέπεια του Ανγκόρ. Μια μόνο ματιά σε μια αεροφωτογραφία των βασικών συγκροτημάτων του Ανγκόρ Βατ και του Ανγκόρ Τομ, φανερώνει ότι πρόκειται για περίπλοκα κατασκευάσματα βασισμένα στο σχήμα του τετραγώνου και του παραλληλόγραμμου. Θεωρώ περιττό να σπαταλήσω τον περιορισμένο χώρο που έχω στη διάθεσή μου παραθέτοντας ξερά και ψυχρά νούμερα –απλώς αναφέρω ενδεικτικά ότι στο Ανγκόρ Βατ, το σπουδαιότερο συγκρότημα, ο εξωτερικός περίβολος έχει διαστάσεις 1300Χ1500 μ, ο εσωτερικός 1025Χ800 μ και η τάφρος που τους περιβάλλει έχει πλάτος 190 μ. Παρόλα αυτά όμως το συνολικό χωρομετρικό σφάλμα δεν ξεπερνά το 1 (ένα) εκατοστό του μέτρου! Το όλο συγκρότημα του Ανγκόρ Βατ είναι εκπληκτικά ευθυγραμμισμένο με τον άξονα Βορρά Νότου, έχοντας απόκλιση μόλις 0,75ο. Η ανέγερσή του ολοκληρώθηκε το 1150 μΧ. Το γειτονικό συγκρότημα του Ανγκόρ Τομ είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερο και περιέχει τρεις σημαντικούς ναούς, το Φιμεανάκας (Phimeanakas), το Μπαφουόν (Baphuon) και το μυστηριακό Μπαγιόν (Bayon). Υπάρχουν βέβαια δεκάδες άλλοι ελάσσονες ναοί, περίβολοι και κατασκευάσματα σε όλη την περιοχή, που κάποτε έσφυζε από ζωή αποτελώντας τον ομφαλό της αυτοκρατορίας των Χμερ. Εκτιμάται ότι η περίοδος ανέγερσης των ναών καλύπτει το διάστημα 902-1220 μΧ.
Το μυστικό για να δει κανείς όχι μόνο τα πράγματα διαφορετικά αλλά και διαφορετικά πράγματα, είναι να αλλάξει την οπτική του γωνία. Αν κοιτάξουμε από ψηλά το συγκρότημα του Ανγκόρ Βατ, αποκαλύπτεται η πραγματική του φύση: είναι μια τεράστια μάνταλα! Η μάνταλα είναι ένα πανάρχαιο γεωμετρικό ινδουϊστικό-βουδιστικό σύμβολο που συνδυάζει κύκλο και τετράγωνο με δεσπόζουσα θέση σε ό,τι αφορά στην αυτοσυγκέντρωση και το διαλογισμό. Η μάνταλα είναι ένα κλειδί για το άνοιγμα πυλών του νου. Είναι μια συμβολική αναπαράσταση του σύμπαντος. Και σε αρχιτεκτονικό επίπεδο αποτελεί μια καθαγιασμένη περιοχή που λειτουργεί σαν εστία, σαν locus συμπαντικών δυνάμεων. Εισχωρώντας στο ναό-μάνταλα και προχωρώντας προς το κέντρο του, ο επισκέπτης-προσκυνητής ακολουθεί τα μονοπάτια της κοσμικής διαδικασίας της αποσύνθεσης και της επανολοκλήρωσης. Βαδίζει προς τη μυστικιστική γνώση της αλήθειας. Αυτή είναι και η διαφορά του απλού επισκέπτη-τουρίστα από εκείνη του ερευνητή-προσκυνητή. Ο πρώτος απλώς θαυμάζει και φωτογραφίζει. Ο δεύτερος περιπλανιέται σε ένα λαβύρινθο αυτοσυγκέντρωσης και γνώσης. Κι ας θυμηθούμε εδώ ότι το Μπαγιόν, ίσως το σημαντικότερο μυστικιστικά συγκρότημα του Ανγκόρ σημαίνει «Πατέρας της Γιάντρα», όπου Γιάντρα μια ειδική μορφή μάνταλα που αποτελεί ιδιαίτερη εστία αυτοσυγκέντρωσης! Το Μπαγιόν έχει αποκληθεί από τους Γάλλους αρχαιολόγους Ζωρζ Κεντ (George Coedes) και (Μπερνάρ Γκροσλιέ) Bernard Groslier αντίστοιχα ως «ο μυστικός πυρήνας της αυτοκρατορίας των Χμερ» και σαν «ομφαλός του πέτρινου σύμπαντος του Ανγκόρ».
Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για την προϊστορία και πρωτοϊστορία της Ινδοκίνας. Οι ναοί του Ανγκόρ μπορεί να είναι σχετικά σύγχρονοι, αλλά είναι χτισμένοι πάνω σε ερείπια παλαιότερων ιερών, τα οποία με τη σειρά τους μάλλον ανεγέρθηκαν πάνω σε ακόμα αρχαιότερα ιερά. Και όσο περισσότερο προχωρούμε στο παρελθόν, τόσο περισσότερο οι μαγικοθρησκευτικές αντιστοιχίες μικρόκοσμου και μεγάκοσμου, ανθρώπινου κόσμου και σύμπαντος είναι εντονότερες. Από την άποψη αυτή το Ανγκόρ αποτελεί ένα αντικαθρέφτισμα του ευρύτερου σύμπαντος σε μικροκοσμικό επίπεδο.
Μια παλιά επιγραφή της εποχής του Τζαγιαβάρμαν του 7ου, του βασιλιά των Χμέρ που έχτισε το Ανγκόρ Τομ τον 12ο αιώνα, αναφέρει κάτι πολύ σημαντικό: «η γη του Καμπού (Καμπότζη) είναι παρόμοια με τον ουρανό». Αν αυτό σας θύμισε το παμπάλαιο ερμητικό ρητό «όπως πάνω, έτσι και κάτω», τότε πιάσετε το βαθύτερο νόημα.
Ο δραστήριος ερευνητής της εναλλακτικής αρχαιολογίας Γκράχαμ Χάνκοκ (Graham Hancock) είναι γνωστός μεταξύ άλλων για τη θεωρία του της «αστρικής αντιστοιχίας» των Πυραμίδων της Γκίζας με τον αστερισμό του Ωρίωνα. Σύμφωνα με τον Χάνκοκ, οι τρεις μεγάλες πυραμίδες αντιστοιχούν στα τρία άστρα της ζώνης του Ωρίωνα όπως αυτός ήταν το 10.500 πΧ. Κάποιες παρόμοιες σχέσεις με τον αστερισμό του Λέοντα εντοπίστηκαν και για την γειτονική Σφίγγα. Ο Χάνκοκ δεν άργησε να επεκτείνει τη θεωρία του και σε άλλους ιερούς τόπους της ανθρωπότητας –κάτι που ανέπτυξε στο Heaven’s Mirror (1998), ένα συναρπαστικό βιβλίο που γίνεται ακόμα γοητευτικότερο χάρη στις εκπληκτικές φωτογραφίες της γυναίκας του Santha Faiia.
Το 1996 ο 25χρονος δρ Τζων Γκρίγκσμπυ (John Grigsby) που εργαζόταν στο Ανγκόρ για να συντάξει μια βάση δεδομένων για λογαριασμό του Χάνκοκ, παρατήρησε πως τα βασικά μνημεία προτυπώνουν τον αστερισμό του Δράκοντα. Πολύ χονδρικά, τα βασικά άστρα του αστερισμού αντιστοιχούν στους 15 βασικούς ναούς-πυραμίδες της περιοχής, που τυγχάνει να είναι και οι αρχαιότεροι –με την έννοια ότι κτίστηκαν πάνω σε παλαιότερα ιερά. Κι αυτό δεν είναι βεβαίως κάτι τυχαίο.
Ο βασικός ναός του Ανγκόρ Βατ είναι προσανατολισμένος έτσι ώστε να είναι ισημεριακός, δηλ. ευθυγραμμίζεται ακριβώς με την ανατολή και τη δύση του Ήλιου στην εαρινή ισημερία. Είδαμε πως η ευθυγράμμιση βορρά-νότου είναι τέλεια, με μια μικρή όμως απόκλιση 0,75ο. Αυτή όμως η συγκεκριμένη κλίση δίνει μια «προειδοποίηση» τριών ημερών για την ισημερία! Κι αυτό αποτελεί ακόμα ένα «ενοχοποιητικό» στοιχείο. Επιπλέον το Ανγκόρ ήταν ουσιαστικά αφιερωμένο στην λατρεία των ερπετών –και συγκεκριμένα του επτακέφαλου Νάγκα, ενός υπερφυσικού πλάσματος, μιας κόμπρας-βασιλιά που κυβερνά τη γη αλλά η οποία συγκαταλέγεται μεταξύ των θεών. Τα Νάγκα που υπάρχουν παντού στο Ανγκόρ συμβολίζουν τη γέννηση και το θάνατο των συμπαντικών εποχών και την αιώνια αναγέννηση του χρόνου. Το εντυπωσιακό είναι πως ο αστερισμός του Δράκοντα είναι ίσως ο μοναδικός στον έναστρο ουρανό που παραπέμπει άμεσα στην μορφή την οποία συμβολίζει. Για όλους τους άλλους, απαιτείται πολλή φαντασία για να διακρίνει κανείς τις μορφές που τους απέδωσαν οι αρχαίοι πολιτισμοί. Όμως ο Δράκοντας, με τα άστρα που αποτελούν το οφιοειδές κορμί του και το ελλειπτικό κεφάλι του, παραπέμπει άμεσα στην κόμπρα!
Το Ανγκόρ Βατ με τα τείχη και τις τάφρους του, το κεντρικό ιερό, τις εισόδους, τους πυραμιδοειδείς ναούς και τις γέφυρες με τα Νάγκα, όπως και τα άλλα περίπλοκα μνημεία αποτελούν αναπαραστάσεις στην πέτρα των μεγάλων μύθων της ινδουϊστικής κοσμολογίας. Αναπαριστούν το επίγειο μοντέλο ενός ουράνιου κόσμου προκειμένου να εξασφαλιστεί η αρμονία μεταξύ των δυο κόσμων χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατό να ευημερήσει η ανθρωπότητα. Κι αυτό δεν το λέει μόνο ο Χάνκοκ. Ήδη από τον Ιούλιο του 1976 το έγκριτο και άκρως «ορθόδοξο» Science είχε δημοσιεύσει μια εργασία στην οποία καταδεικνυόταν πως ακόμα και οι διάδρομοι του Ανγκόρ Βατ ενσωματώνουν συμπαντικό συμβολισμό και αριθμούς που κωδικοποιούν τους κύκλους του χρόνου. Η βασική μονάδα μέτρησης των Χμερ ήταν το χατ (0,43545 μ). Όλες οι αριθμητικές αναλογίες στην αρχιτεκτονική του Ανγκόρ, παραπέμπουν στο συμβολισμό των Μεγάλων Συμπαντικών Εποχών (γιούγκα) της ινδουϊστικής κοσμολογίας. Οι εποχές αυτές είχαν διάρκεια εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ετών. Κι ακόμα ένα σημαντικό στοιχείο: η αρχιτεκτονική του Ανγκόρ βασίζεται στους αριθμούς 72 και 108 (72 συν το μισό του 72). Αλλά το 72 ήταν και βασικός ιερός αριθμός των Μάγια της Κεντρικής Αμερικής.
Όλα αυτά είναι υπερβολικά «παρατραβηγμένα» για τους συμβατικούς αρχαιολόγους οι οποίοι βγαίνουν από τα ρούχα τους ωρυόμενοι τι στα κομμάτια σχέση μπορεί να έχει ο πολιτισμός των Χμερ με τον πολιτισμό των Αιγυπτίων που ήκμασε 3.500 χρόνια νωρίτερα και, ακόμα περισσότερο, με τον πολιτισμό των Μάγια που άνθισε ένα ωκεανό μακριά; Άλλωστε η συμβατική αρχαιολογία δεν αποδέχεται επαφές του Παλιού με το Νέο Κόσμο πριν τον Κολόμβο.
Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι η συμβατική αρχαιολογία, παρότι εξαιρετικά χρήσιμη ως εργαλείο, είναι τραγικά περιορισμένη σε ό,τι αφορά τον τρόπο σκέψης της. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε σφαιρικά το παρελθόν με τη συμβατική αρχαιολογία, όπως δεν μπορούμε και να κατανοήσουμε σφαιρικά το σύμπαν μόνο με τη Νευτώνεια φυσική. Υιοθετώντας μια διαφορετική οπτική γωνία, ανοίγουν νέοι ορίζοντες. Οι αρχαίοι πολιτισμοί, όσο απομονωμένοι και να θεωρούμε πως ήταν στο χώρο και στο χρόνο, ίσως αποτελούσαν συγκοινωνούντα δοχεία στο πλαίσιο μιας πολύ ευρύτερης (και αιρετικής) κοσμοθέασης. Τι εννοούμε; Ας αφήσουμε τον Χάνκοκ να το εκφράσει.
«Ποια πανίσχυρη, κοινή πηγή ανώτερης γνώσης, ποια κοινή πνευματική ιδέα, και ποια υπόγεια διαδρομή, θα μπορούσε να είναι επαρκώς οικουμενική, επαρκώς αρχαία και επαρκώς διαχρονική για να ασκήσει τόσο βαθιά επίδραση στον πολιτισμό της Αιγύπτου γύρω στο 2500 πΧ και κατόπιν, 3500 χρόνια αργότερα, στον πολιτισμό των Χμερ της Καμπότζης μεταξύ του 9ου και του 13ου αιώνα μΧ;»
Εγώ θα έβαζα και τους Μάγια στην εξίσωση. Η προσωπική εμπειρία θεωρείται εξ ορισμού υποκειμενική, αλλά από ένα σημείο και μετά ο ερευνητής δεν είναι υποχρεωμένος να χάνει χρόνο «αποδεικνύοντας» σε τρίτους τα ευρήματά του. Ακόμα λαμπυρίζει στη μνήμη μου η συγκλονιστική συνειδητοποίηση που είχα στο ιερό της κορυφής μιας μικρής πυραμίδας του Ανγκόρ, ένα πρωινό προτού ανατέλλει καν ο ήλιος, όταν οι ήχοι της ζούγκλας έπαψαν ξαφνικά δίνοντας στη θέση τους σε μια αλλόκοτη σιωπή. Μέσα στη σιωπή άκουσα το μήνυμα. Και «είδα» πόσο όμοια ήταν η μικρή, κλιμακωτή πυραμίδα-ναός, στην κορυφή της οποίας διαλογιζόμουν, με μια αντίστοιχη, κλιμακωτή πυραμίδα χαμένη στις ζούγκλες της Γουατεμάλας…
Σε προηγούμενα άρθρα είχαμε αναφερθεί στο πρόβλημα του παροντισμού –δηλαδή του να εξετάζουμε το παρελθόν με τα μάτια του παρόντος. Όταν επισκεπτόμαστε ένα αρχαίο ιερό τα σύγχρονα μάτια μας αντιλαμβάνονται μια εικόνα εντελώς διαφορετική από εκείνη που συλλάμβανε ο τότε άνθρωπος. Εκεί που εμείς βλέπουμε ένα μνημείο με αρχαιολογική, αισθητική ή ιστορική αξία, ο τότε άνθρωπος αντιλαμβανόταν μια κωδικοποιημένη μορφή του ίδιου του σύμπαντος, έβλεπε το ίδιο το κτίσμα προικισμένο με υπερφυσικές δυνάμεις. Οι θεμελιώδεις συμβολικές δομές ανταποκρίνονταν στις αρχέτυπες δομές που βρίσκονται βαθιά στο υποσυνείδητο. Σήμερα δεν συμβαίνει αυτό, διότι βιώνουμε το σύμπαν με καρτεσιανό, κατακερματισμένο τρόπο. Όσες πληροφορίες και να αποστηθίσουμε για έναν αρχαίο ναό, δεν πρόκειται να «πιάσουμε» το βαθύτερο συμβολισμό του περισσότερο απ’ όσο μπορούμε να πιάσουμε μια ραδιοφωνική εκπομπή στα FM χρησιμοποιώντας τα αυτιά μας. Έχουμε δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην «ηλιακή» (γιανγκ) γνώση παρά στην «σεληνιακή» (γιν). Όπως λέει χαρακτηριστικά ο γνωστός Κόλιν Ουίλσον, «η ‘γνώση’ του αρχαίου ανθρώπου δεν ήταν γνώση με τη σημερινή έννοια, γνώση που μπορούσε να ταξινομηθεί σε μια εγκυκλοπαίδεια. Ήταν μια αργά αυξανόμενη αίσθηση ενότητας με το σύμπαν» (From Atlantis to the Sphinx, 1996). Με δυο λόγια, ο άνθρωπος εκείνης της εποχής αντιλαμβανόταν μια άλλη Συναινετική Πραγματικότητα, ριζικά διαφορετική από τη δική μας.
Και σε μια άλλη εποχή, ο ναός είχε όλες τις γεωμετρικές ιδιότητες που μπορούσαν να τον καταστήσουν ένα στρόβιλο, μια δίνη, η οποία μπορούσε να ενεργοποιηθεί είτε εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων (ημέρα, ώρα, εποχή, καιρικές συνθήκες, θέση των άστρων) είτε ανθρωπογενών (τελετουργίες, θυσίες, επικλήσεις), είτε με συνδυασμό και των δύο. Το αποτέλεσμα όμως είναι κοινό: μπορούσε να ανοίξει μια αλληλοδιαστατική πύλη. Και αναλόγως των «διαστάσεων» της πύλης αυτής, μπορούσαν να περάσουν διάφορα πράγματα: από κύματα ενέργειας και αντικείμενα, μέχρι οντότητες που πολύ συμβατικά θα ονομάζαμε «εξωγήινες», από την άποψη ότι δεν ανήκουν σε αυτόν τον κόσμο. Ο «βαθμός πραγματικότητας» αυτών των πραγμάτων κυμαίνεται από μια φευγαλέα σκέψη, ένα χρησμό, ή ένα όνειρο, μέχρι ένα καθ' όλα υλικό πλάσμα ή αντικείμενο.
Κι αυτό που συνέλαβα στην κορυφή της καμποτζιανής πυραμίδας ήταν ένα τέτοιο μήνυμα, μια κοσμική πληροφορία, ένα τεκμήριο που –βεβαίως- δεν μπορεί να σταθεί σε κανένα «δικαστήριο» το οποίο θα «κρίνει» αν κάτι είναι «σωστό» ή «λανθασμένο». Αλλά εδώ και πολύ καιρό έχω πάψει να ενδιαφέρομαι να αποδείξω σε έναν τυφλό την τύφλα του…

Θανάσης Βέμπος
Το παρών άρθρο αποτελεί μέρος της συνεργασίας του alt-arc με τον συγγραφέα-ερευνητή Θανάση Βέμπο. Τα πνευματικά δικαιώματα, ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στον ίδιο τον συγγραφέα. Απαγορεύεται με οποιοδήποτε τρόπο η αναπαραγωγή του άρθρου!

Διαβάστε περισότερα...